İnsan vücudunda normal iyot oranı olan %48'lik bir orandan az ya da %58'den fazla olması, tiroid bezlerinden salgılanan ve insanın DNA şifresini büyük ölçüde etkileyen tiroksin hormonunun çok fazla çalışması nedeniyle tiroid bezlerinin kontrolsüz şekilde çalışması sonucunda büyümesi ile oluşan viral ve tehlikeli bir tiroid enfeksiyonudur. Diğer bir sebep de "A" vitamininin eksikliğinden kaynaklanabilir. Daha çok Afrika, Nikaragua, Rusya'nın Güneydoğu kısmı ve Türkiye'nin Güneydoğusu ile Küba, Kazakistan, Kırgızistan gibi ülkelerde bu hastalığa rastlanmaktadır. Türkiye'de ilk kez 1908 yılında şair Tevfik Fikret bu hastalığa yakalanmıştır. O günden bu zamana kadar bu hastalıkla mücadele başlatılmıştır. En son 1946 senesi Mayıs ayı içerisinde 47 çocuğun ölümüyle sonuçlanan guatr hastalığı erken teşhis sonrası yapılan 23 saat içerisinde yapılan bir operasyon sonrası iyileştirilmektedir.
 

Guatrın sebepleri nelerdir?

Guatrın büyüme nedenleri şunlardır:

• İyot eksikliği: İyot eksikliğinde ve gebelikte vücudun artan hormon ihtiyacı sonucunda guatr meydana gelebilir. İyot eksikliğinden meydana gelen guatr endemiktir; yani bölgeye özgüdür. Ülkemizde iyot tüketimi az olduğu için guatr sık görülmektedir.
• Hipertiroidi: Tiroid hücrelerine karşı oluşan antikorlar, tiroid bezini aşırı hormon yapması için uyarır ve bu uyarı tiroid bezinin büyümesine neden olur.
• Hipotiroidi: Bu rahatsızlık nedeni ile tiroid bezinin hormon üretimi azalır. Bunun neticesinde, tiroid bezi daha fazla hormon yapımı için uyarılır. Bu uyarı da bezin büyümesine yol açar.
• Nodül: Tiroid bezi, bazen nodül yüzünden de büyüyebilir. Nodül içeren guatrlara nodüler guatr denir.
• Tiroid Kanseri: Tiroid kanseri de tiroid bezinin içinde bir şişlik meydana getirir.
• Tiroid bezi iltihabi: Bezde bulunan iltihap da tiroid bezini büyütür.

Tiroid hormonları - nın normal salgılanmasına ve bezde nodül olmamasına rağmen tiroid bezinin büyümesi basit guatr; tiroidin büyüyerek sternum (iman tahtası kemiği) altına doğru uzaması durumu ise substernal guatr olarak ifade edilmektedir.

 

Guatr belirtileri nelerdir?

Genelde basit guatr, herhangi bir şikâyete neden olmaz. Büyük ve nodüllü guatrlar, soluk veya yemek borusu üzerine baskı uygulayarak nefes darlığına veya yutma güçlüğüne; boyun toplardamarları üzerine baskı yaparak da bu damarların genişlemesine neden olabilir. Tiroidin ani olarak büyümesi, ağrılı ve hassas olması, tiroid nodülünde içe kanamada veya ani gelişen tiroid kanserlerinde görülür.

Guatrın tanısı ve tedavisi nasıldır?

Guatrın tanısı ve tedavisi, büyümeye neden olan hastalıklara göre değişiklik göstermektedir.

Tiroid nodülleri (nodüler guatr) nedir?

Tiroid nodülleri, tiroid bezi içinde oluşan anormal dokulardır. Nodüllerin yarısı tek, diğer yarısı çok nodül (multinodül) şeklinde bulunur. Nodüller, % 5 ihtimalle kanser göstergesi olabileceği için rahatsızlık önemsenmelidir. Tek nodül veya çok nodül de olsa kanser görülme oranı aynıdır.

Tiroid sintigrafisi bulgularına göre nodüller; soğuk, sıcak ve ılık nodül olarak 3'e ayrılır. Nodüllerin % 70-80'ini soğuk, % 10'unu sıcak, ve % 10'unu ılık nodül oluşturur. Soğuk nodüllerde kanser görülme oranı daha fazladır.

Tiroid nodüllerinin belirtileri nelerdir?

 

Nodülar guatrda genelde boğazda şişkinlik dışında pek şikâyete rastlanmaz. Eğer nodül içine kanama olmuşsa, ağrı oluşabilir. Nodül çok büyürse baskı yaparak nefes darlığına ve yemek yemede sıkıntıya neden olabilir.

Hangi durumlarda nodüllerin kanser olduğundan şüphelenilmelidir?

• Nodül tedaviye rağmen hızla büyümeye devam ediyorsa,
• Boyundaki lenf bezlerinde şişme varsa,
• Seste kalınlaşma varsa,
• Nodül, soğuk ve tek ise tiroid kanserinden şüphelenmek gerekir.

Nodüler guatr tanısı nasıl konur?

Nodüler Guatr teşhisinde tiroid iğne biyopsisi, ultrason ve sintigrafi gibi değerlendirme teknikleri kullanılır.

Tiroid iğne biyopsisi, kolay, ağrısız, komplikasyonu olmayan ve %5'lik kanser ihtimali nedeniyle tüm nodüler guatrlı hastalara ilk olarak uygulanması gereken bir tetkik yöntemidir. Bu biyopside, nodülden parça alınır.

Tiroid ultrasonu: Nodüllerin boyutunu, küçük nodülleri ve tedaviyle nodül çapının küçülüp küçülmediği saptamak için kullanılır. Doppler ultrasonu ile nodül kan akımının değerlendirilmesi, nodülün iyi veya kötü huylu olup olmadığının belirlenmesine yardımcıdır.

Tiroid sintigrafisi: Sintigrafi, radyoaktif maddenin damar yolundan verilmesiyle çekilen, tiroidin hücrelerini bir arada gösteren bir filmdir. TSH düzeyi düşük olan hastalarda kullanılır ve nodülün sıcak mı yoksa soğuk mu olduğunu anlamaya yarar.

Tiroid hormon testleri: Bu testlerde, hastanın Serbest T3, Serbest T4 ve TSH düzeylerine bakılarak hipertiroidi ya da hipotiroidi teşhisi konur.

Nodüler guatr nasıl tedavi edilir?

Tedaviye, nodüle yapılan biyopsinin sonucuna göre başlanır. Sonuca göre;

• Kanser varsa veya nodülün çapı 3 cm'den büyükse, hızlı bir büyüme varsa, boyundaki lenf bezleri şişmişse, yani kanser riski görülüyorsa hastaya cerrahi tedavi uygulanması uygun görülür.
• Kanser olmayan iyi huylu nodüllerde gerekli görülürse ilaç tedavisi uygulanır. Eğer doktor ilacı gerekli görmezse sadece nodülün takibi istenir.
• Bir bezde, birden fazla nodülü bulunan multinodüler guatrlı hastalarda da cerrahi uygulanır.
• Sıcak nodüllerde hormon düzeyleri normalse ise sadece takip yapılabilir. Ancak, hormon seviyeleri yüksekse öncelikle bu seviye ilaçla düşürülür, sonrasında radyoaktif iyot tedavisi ve gerekirse ameliyat uygulanır.

Hazırlayan: Prof. Dr. İbrahim BARUT